Można dysputować z fanatykiem. Tak samo jak można próbować przelać jezioro kwartą. W jednym i drugim przypadku wkładany w przedmiotową czynność wysiłek nie przyniesie żadnych widocznych efektów. Może poza znużeniem.

Pomimo to a może na przekór temu, nieco naiwnie wierzę, że poważna dyskusja o referendum była możliwa. Kłopot w tym, że dążyła do niej tylko jedna strona – referendalnych sceptyków, do których i ja się zaliczam.

Przytaczaliśmy liczne argumenty przeciw uczestnictwu w referendum. Już sama formuła inicjatywy referendalnej stanowiła obrazę dla inteligencji obywateli. Otoczenie ex prezydenta Komorowskiego nawet nie kryło, że referendum było napisane na kolanie, nocą, pod presją paniki. Miało być jedynie elementem bieżącej walki politycznej obliczonym na „przekupienie” elektoratu Pawła Kukiza. Nic więc dziwnego, że w takich warunkach powstało dzieło wysoce ułomne.

Od początku poważne wątpliwości zarówno co do przedmiotu jak i sposobu ogłoszenia referendum zgłaszali znani konstytucjonaliści. W sferze merytorycznej dotyczyły one przede wszystkim pytania pierwszego. W dość zgodnej opinii takie jego sformułowanie stoi w sprzeczności z konstytucją, która, przypomnę w art 96 ust 2 stanowi m.in, że wybory są proporcjonalne.

Abstrahując jednak na chwilę od oczywistej niekonstytucyjności tego pytania zwróćmy uwagę na jego nieprecyzyjność. Nie ma czegoś takiego jak jeden zobiektywizowany system JOW. Ordynacje wyborcze oparte na JOW-ach są od siebie skrajnie rożne. Jedne jawią się jako korzystniejsze, inne jako mniej korzystne od rozwiązań obecnie obowiązujących w Polsce.

Niestety JOW-y są traktowane przez część zwolenników sposób kwasi-magiczny. JOW-y (obojętnie jakie) maja być panaceum na całe zło i patologię naszego systemu partyjnego. W jaki sposób? - nie do końca wiadomo. Może dobre Mzimu JOW-ów w czarodziejski sposób zamieni cynicznych, politycznych drani we wcielone anioły? Niestety wiara, że jakakolwiek ordynacja wyborcza ma zasadniczy wpływ na jakość życia publicznego jest naiwnością. JOW-y obowiązują nie tylko w UK czy we Francji ale też, o czym jakoś nie pamiętają entuzjaści tego rozwiązania, np. w Bangladeszu i Indiach.

Oczywiście JOW-y mają liczne zalety. Dowcip w tym, że są na świecie systemy dużo od nich wydajniejsze. Należy do nich obowiązujący w Australii STV, który cechuje się większością zalet JOW-ów unikając jednocześnie największej ich wady – braku reprezentacji parlamentarnej większości wyborców.

Paradoksalnie jednak referendum mogło być szansą. Wyjątkową okazją do przeprowadzenia ogólnonarodowej debaty o ustroju państwa. Debaty niezwykle potrzebnej - ale jedynie pod warunkiem, że przeprowadzonej w sposób poważny. Tylko, że chyba żadnej ze stron referendalnego sporu na takiej rozmowie Polaków o państwie nie zależało. Zamiast tego doszło do polaryzacji na zwolenników i sceptyków JOW. Doprowadziło to do nieuniknionego okładania się po głowach rozbuchanymi emocjami. Czyli do dokładnego zaprzeczenia debaty.

Pozostałe dwa pytania referendalne zostały dodane nieco na siłę. To o finansowanie partii politycznych jest sformułowane na tak wysokim poziomie ogólności, że nic z niego nie wynika. Natomiast pytanie trzecie jest zwyczajnie nieaktualne, bo kwestię wprowadzenia zasady ogólnej rozstrzygania wątpliwości co do wykładni przepisów prawa podatkowego na korzyść podatnika rozstrzygnął już sejm.

Mamy więc do czynienia z sytuacją gdzie na trzy pytania referendalne jedno jest jednocześnie niekonstytucyjne i zbyt ogólnikowe, drugie bezsensowne a trzecie nieaktualne. Po co więc marnować czas na to referendum? - ja nie widzę najmniejszego sensu.

Pojutrze Polacy wystawią politykom ocenę za ten skandaliczny sposób prowadzenia rozmowy o Polsce. Będzie nią frekwencja. Już dziś zaryzykuje tezę, że wyjątkowo niska, znacznie mniejsza niż oczekiwana jeszcze kilka miesięcy temu. Pozostaje jedynie żałować, że ten pusty, z założenia bezowocny gest będzie kosztował nas 100 milionów złotych.